Azərbaycanın Şamaxı şəhəri 2000 ildən artıq tarixə malik ölkənin ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Şirvan rayonunun inzibati və mədəniyyət mərkəzidir. Son illər əhalinin sayı xeyli artaraq 30 min nəfəri ötüb. Əsas fəaliyyət sahələri kənd təsərrüfatı və xalçaçılıqdır. İranın Azsamand avtomobillərinin yığılması sexi bu yaxınlarda fəaliyyətə başlayıb.
Coğrafi məlumat
Şamaxı (Şamaxı) Qafqazın cənub-şərq ətəklərində, Pirsaqat çayının vadisində dəniz səviyyəsindən 749 metr yüksəklikdə yerləşir. Qəsəbə şimal küləklərindən qoruyan dağ silsiləsi ilə etibarlı şəkildə əhatə olunmuşdur. Keçmişdə ətrafdakı zirvələr düşmənlərin hücumuna məruz qaldıqda müdafiə nöqtəsi kimi xidmət edirdi. Ərazi təmiz dağ bulaqları ilə zəngindir.
Şamaxı (Azərbaycan) şəhəri Bakıdan 122 kilometr qərbdə, Bakı-Qazax yolunun üzərində yerləşir. Ən yaxın qatar stansiyası təxminən 25 km cənubda yerləşən Desert Skysdır.
İqlim mövsümlər arasında böyük temperatur fərqləri ilə xarakterizə olunur. Yaz aylarında orta gündəlik temperatur +30 ° C-ə çatırsa, qışda şaxtalar nadir deyil. Yağıntılar mülayimdir (ildə 595 mm), maksimumu yaz aylarında düşür.
Seysmik təhlükə
Şamaxı Azərbaycanın seysmik cəhətdən ən təhlükəli şəhərlərindən biridir. 11 güclü zəlzələ haqqında məlumatlar qorunub saxlanılıb, bundan sonra qəsəbə yenidən qurulmalı olub. Ən dağıdıcı zəlzələlər 1667-ci ildə baş vermiş zəlzələlər idi, bunun nəticəsində evlərin üçdə biri xarabalığa çevrildi və fars tarixçilərinin fikrincə, qurbanların sayı 80.000 nəfəri keçdi.
Qədim tarix
Azərbaycanın bütün şəhərləri arasında Şamaxı guya ən qədimidir. Yaşayış məntəqəsi ilk dəfə 1-2-ci əsrlərdə Yunan-Misir coğrafiyaşünası Klavdi Ptolemey tərəfindən Kamachiya adı ilə xatırlanmışdır. O, bir vaxtlar Qafqazda güclü dövlət olan Albaniyanın bir hissəsi idi. Bununla belə, arxeoloji qazıntılar eramızdan əvvəl I minilliyin ortalarına aid böyük yaşayış məskəninin qalıqlarını aşkara çıxarıb.
Şəhərin indiki adı IV əsrdə yerli torpaqlarda hökmranlıq edən İcma (Şamaq) tayfasının şərəfinə verilmişdir. Onun ikinci doğulması VI əsrdə, Sasani imperiyasının hökmdarı I Xosrov Ənuşirvanın güclü istehkamlar uc altması ilə başlayır. Maraqlıdır ki, yaxşı təhlükəsizliyə baxmayaraq, Şamaxı tez-tez qonşu xanlar və ətraf tayfalar tərəfindən talan edilirdi.
Orta əsrlər
Ortaəsrdə şəhər əslində Azərbaycanın paytaxtı olmuşdur. Şamaxı VIII-XV əsrlərdə Şirvan dövlətinin inzibati mərkəzi olmuşdur. Bu, Fars, Qafqaz knyazlıqları, Orta Asiya xanlıqları, Hindistan və hətta uzaq Çinlə ticarət aparan böyük və zəngin yaşayış məntəqəsi idi.
1476-cı ildə Şamaxıya səfər etmiş venesiya tacirləri və diplomatlarının xatirələri qorunub saxlanılıb: “Bu, yaxşı şəhərdir, dörd mindən beş minə qədər evi var. Burada ipək, pambıq və digər ənənəvi məhsullar istehsal olunur. Əhalinin əksəriyyəti ermənilərdir”. Yeri gəlmişkən, sonuncular p altarlarına onları müsəlmanlardan fərqləndirən xüsusi işarələr taxmağa məcbur olublar.
Əlavə inkişaf
1501-ci ildə bölgə farslar tərəfindən fəth edildi. Karvanlar şəhərdən keçərək Şimali Qafqaza, oradan isə Qızıl Ordaya və Rusiyaya gedirdi. Şamaxının inkişafı üçün xeyli vəsait ayrıldı. Məsələn, 1647-ci ildə 70 məscid, 40 karvansaray, 40 oğlan məktəbi olub, yaşayış binalarının sayı 7000-ə çatıb.
1721-ci ildə sünni müsəlmanların dəstəyi ilə əcnəbilərin və ermənilərin (60.000 əhalisi olan şəhərdə çoxluq təşkil edən) təsirindən narazı qalan ləzgilər Şamaxı talan edərək, ona xeyli ziyan vurdular. Bir çox rus taciri öldü, bu da 1722-1723-cü illər Rus-Fars müharibəsinə səbəb oldu. Sonralar, farsların daxili çəkişmələrinin və cəza əməliyyatlarının çətin dövrləri gəldi ki, bu da Şirvan hökmdarlarını kömək üçün Rusiya imperiyasına müraciət etməyə məcbur etdi. 1805-ci ildə növbəti müharibədə məğlub olan İran ərazisini Rusiyaya verməyə məcbur oldu.
Şəhər paytaxt idiŞamaxı (gələcək Azərbaycan) qubernatorluğu. 1859-cu ildə Şamaxı dəhşətli zəlzələdən sağ çıxdı, nəticədə idarə Bakıya köçürüldü. Bu azalmaya səbəb oldu, əhalinin sayı 20.000 nəfərə endirildi.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra şəhər yeni inkişafa təkan verdi. Burada təkcə ənənəvi fəaliyyət növləri (xalçaçılıq, üzümçülük, heyvandarlıq) qorunub saxlanılmır, həm də yeni sənaye müəssisələri açılır. Burada məişət elektronikası və avtomobil istehsalı zavodları fəaliyyət göstərir, tibbi diaqnostika mərkəzi tikilib, müasir avtomat telefon stansiyası quraşdırılıb.
Atraksionlar
Azərbaycana ekskursiya turları həm Rusiya, həm də Avropa sakinləri arasında getdikcə populyarlaşır. Ölkə rəhbərliyi turizm sənayesinin inkişafına böyük sərmayələr yatırır. Qorunan tarixi abidələr sayəsində Şamaxı mütəşəkkil turist qrupları üçün mütləq görməli yerdir. Bölgədə müasir xizək kurortları açıldıqdan sonra şəhərə fərdi səyahətçilər getdikcə daha çox müraciət edir.
Şamaxıda nə görmək lazımdır? İlk növbədə bunlar:
- Şəhəri əsrlər boyu qoruyan, lakin indi əsasən dağıdılmış Gülüstan qalasının xarabalıqları.
- Cümə Məscidi. Qafqaz ustalarının memarlığının gözəl nümunəsi. 743-cü ildə tikilmiş və sonradan yenidən tikilmiş Zaqafqaziyanın ən qədim məscidlərindən biri.
- Yeddi Gumbez Türbəsi.
- İmamzadə Məscidi.
- Şəhidlər Xiyabanı.
- Şəhandan qəbiristanlığı.
- Heydər Əliyev Muzeyi.
Memarlıq görməli yerləri ziyarət etdikdən sonra Pirdirəki dağının zirvəsindən mənzərəli ətrafı kəşf edə və ya Zoqalavaçan su anbarının sularında özünüzü təravətləndirə bilərsiniz.
