Çerski Saxa Respublikasının (Yakutiya) həddindən artıq şimal-şərqində, əbədi don zonasında yerləşən şəhər tipli qəsəbədir. Əsrlər boyu bu yer kəşfiyyatçılar, səyyahlar və geoloqlar üçün mühüm keçid məntəqəsi olmuşdur. Qəsəbə Sovet İttifaqı dövründə Kolymada hasil edilən qızılın materikə çatdırılması üçün əsas liman olmaqla özünün ən yüksək zirvəsinə çatdı. Hazırda işsizlik səbəbindən əhalinin sayı durmadan azalır.
Təsvir
Çerski kəndi respublikanın ən ucqar bölgəsində, Yakutiyanın Kolıma şəhərində yerləşir. İnzibati cəhətdən Nijnekolymsky bələdiyyə rayonuna aiddir. Relyef və iqlim xüsusiyyətlərinə görə qəsəbəyə aparan asf alt yollar yox idi. Sabit buz və qar örtüyü əmələ gəldikdən sonra qış yolu Çerskini Kolımskoye qəsəbəsi ilə birləşdirir.
Çerski kəndinin xarici dünya ilə əlaqəsi əsasən hava yolu ilə həyata keçirilirnəqliyyat. Yayda da su. Şimaldan üç kilometr aralıda, bu gün Tiksi şəhərinin terminal limanı kimi xidmət edən Arktika Burnu Zeleninin bir vaxtlar böyük dəniz limanı yerləşir.
Tarixi məlumat
Nijnekolımski rayonunun Çerski kəndinin torpaqlarında əvvəllər Yukaqir tayfaları yaşayırdı. Sibirin inkişafının başlanğıcı ilə buraya Xaritonov, Zaxarova, Dejnev, Çukiçev və başqalarının pioner dəstələri cəlb edildi. Balıq tutaraq ov edən yerli sakinlər çağırılmamış qonaqları heç də həmişə mehriban qarşılamırdılar. Məsələn, bir tərəfdən Staduxin və Zıryan komandası ilə digər tərəfdən Pantel və Korali klanlarının Yukagir başçıları arasında 1643-cü ildə baş vermiş münaqişə məlumdur.
Yaşayış məntəqəsinin adı məşhur kəşfiyyatçı, geoloq, paleontoloq Çerski İvan Dementyeviçin şərəfinə verilmişdir. Alim bölgənin tədqiqinə çox səy göstərmişdir. 25.06.1892 vəfat etdi və qonşu Kolyma kəndində dəfn edildi. Yeri gəlmişkən, Çerskinin arvadı Mavra Pavlovnanın rəhbərlik etdiyi ekspedisiya sonradan ətrafda yaxşı qorunmuş yunlu kərgədan qalıqlarını aşkar etdi.
Sovet dövründə bu ərazi Qulaq düşərgələrinin fəaliyyəti ilə məşhurlaşdı. Sonradan Çerski kəndi ölkənin ən böyük qızıl mədən mərkəzlərindən birinə çevrildi. Qiymətli metalların daşınması üçün böyük Arktika limanı tikildi. Burada xəz ferması, maralçılıq sovxozu, hərbi hissələr yerləşirdi. 1980-ci illərin sonunda əhalinin sayı 11.000 nəfəri keçdi. Bu gün əhalinin sayı 2,5 min nəfərə çatmır. Bu ilə bağlıdırqızılın nəqli yollarının yerdəyişməsi, yerli ehtiyatların tükənməsi və iş yerlərinin olmaması.
Elmi tədqiqat
1977-ci ildə Çerski kəndindən 25 kilometr aralıda Şimal-Şərq Elmi Stansiyasının yaradılması qərara alındı. Bu unikal, dünyanın ən böyük tədqiqat mərkəzidir, onun avadanlıqları Arktikanın təkcə indiki vəziyyətini deyil, həm də qədim ekosistemin tədqiqi üzərində ilboyu işləməyə imkan verir. Sayı əlli nəfərə çatan SVNS işçiləri problemlərlə məşğuldur:
- iqlim dəyişikliyi;
- ekologiya;
- arktika biologiyası.
Burada öyrənin:
- atmosfer fizikası;
- limnologiya;
- permafrost;
- geofizika;
- hidrologiya və digər məsələlər.
Pleistosen Parkı
Bu gün SVNS-nin əsas və çox iddialı layihəsi elm adamlarının on minlərlə il əvvəl mövcud olan ekosistemi yenidən yaratmaq üçün işlədiyi Pleistosen Parkının təməlidir. Məlumdur ki, o günlərdə iqlim oxşarlığı ilə məhsuldar olmayan tundra əvəzinə geniş mamont çölləri uzanırdı. Bioloji müxtəliflik torpağı zəngin münbitləşdirən iri məməlilərin, əsasən də dırnaqlıların həyati fəaliyyətinə əsaslanırdı. Onların nəsli kəsildikdən sonra qida ehtiyatı azaldı, torpaqlar yoxsullaşdı, hündür otlar seyrək bitkilərlə əvəz olundu.
Alimlər gözləyirlər ki, lazımi sayda heyvan müəyyən bir ərazidə cəmləşərsə, gec pleystosenə uyğun gələn ekosistemi bərpa etmək olar. Layihə 1988-ci ildə başlamış və müəyyən irəliləyişlər əldə edilmişdir. Bu gün hasarlanmış ərazidə 16 km aralıda 2 canlı şimal maralı, müşk öküzləri, atlar, moose, bizon yaşayır. Gələcəkdə mamontları klonlaşdırmaq mümkün olsa, onlar da parka gətiriləcək. Növbəti sırada yunlu kərgədanlar, iri buynuzlu marallar və ola bilsin ki, qılınc dişli pişiklər var. Ancaq hələlik bunlar həvəskarların xəyallarıdır. Beləliklə, uzunmüddətli perspektivdə Çerski kəndi mühüm elmi və qismən də turizm mərkəzinə çevrilə bilər.
